ظروف پلی استایرنی يك‌بار مصرف: بيماري‌زا يا سالم

ظروف پلی¬استایرنی يك‌بار مصرف: بيماري‌زا يا سالم

مقدمه

مهاجرت ترکیبات با جرم مولکولی کم از درون بسته¬بندی¬های مواد غذایی به درون محتویات آن¬ها، مسئله¬ای است که توجه بسیاری را به خود جلب کرده است. در این میان مسئله¬ی مهاجرت تکپار استایرن در بسته‌بندی‌های پلی استایرنی مواد غذایی که امروزه به طور گسترده¬ای مورد استفاده قرار می¬گیرند، موضوعی است که اهمیت زیادی یافته است. صرف¬نظر از مسایل زیست¬محیطی و بازیافت پلی¬استایرن، که خود نیازمند بحث جداگانه¬ای می¬باشد، موضوع زیان¬آور بودن ظروف پلی¬استایرنی در کاربردهای مواد غذایی مسئله¬ای است که در سرتاسر جهان موافقان و مخالفان بسیاری دارد. برای نمونه در ایالت هاوایی در سال 2008 استفاده از ظروف پلی¬استایرنی به دلیل خطر آن بر سلامت افراد و همچنین به دلیل مسایل زیست¬محیطی ممنوع شده است]4[. در این مقاله سعی بر آن است تا با ارزيابي علمي دیدگاه¬های موجود به این سوال پاسخ داده شود که آیا استفاده از ظروف پلی¬استایرن در کاربردهای مرتبط با مواد غذایی اثر زیان‌آوری بر سلامت انسان دارد یا خیر. بررسی سمیت تکپار استایرن نشان می¬دهد که این ماده موجب سوزش چشم، گلو و پوست می¬شود و حتی در صورت قرار گرفتن در محیطی با مقدار 5000 ppm استایرن به مدت یک ساعت می¬تواند خطر کما و مرگ را به دنبال داشته باشد. هم‌چنین مطالعات نشان می¬دهد که استایرن در عملکردهای عادی هورمون اختلال ایجاد می¬کند که این امر می¬تواند منجر به مشکلات تیروئید و نیز دیگر مسائل مربوط به هورمن، مانند سرطان سینه و سرطان پروستات شود]2[. هم‌چنین در معرض‌قرار گيري طولانی مدت با مقادیر کمی از استایرن می¬تواند موجب موارد زیر شود:

• کم شدن تعداد پلاکت¬ یا مقدار هموگلوبین خون

• ناهنجاری¬های کروموزومی و لنفاوی

• اثرات مخدر اعصاب به دلیل تجمع استایرن درون بافت مغز، نخاع و اعصاب پیرامونی که در نهایت منجر به خستگی، عصبانیت، خواب ناآرام و دیگر مشکلات سلسله¬ی اعصاب می-شود.

البته توجه به دو نکته لازم به نظر می¬رسد: نخست آن¬که مهاجرت استایرن به درون غذا از ظروف پلی-استایرنی تنها منبعی نیست که موجب ورود ناخواسته¬ی استایرن به درون بدن می¬شود، منابع دیگری مانند پرکننده¬های دندانی، محصولات کشاورزی، افزودنی¬های مواد غذایی، هوای آلوده یا دود سیگار از دیگر مواردی هستند که موجب ورود استایرن به درون بدن می¬شوند. نکته¬ی دیگر آن¬که باید توجه داشت که به دلیل بوی بسیار شدید و زننده¬ی استایرن، حتی اگر در نهایت ثابت شود که استایرن در زیر حد مشخصی بی¬خطر است، در صورت آلودگی مواد غذایی به آن به طور طبیعی توسط مصرف¬کننده کنار گذاشته خواهد شد. Miltz و همکارانش در تحقیقی که در سال 1980 انجام داده شد، نشان دادند که وجود استایرن در ماده¬ی غذایی –برای نمونه خامه‌ي ترش- حتی به مقدار کمی مانند 5 ppb نیز قابل حس کردن و شناسایی است. بحث در ادامه برای یافتن پاسخ به سوال میزان مهاجرت استایرن از ظروف پلی¬استایرنی به یکی از کار¬های انجام شده در این زمینه می¬پردازیم ]1[. J. Miltz و V. Rosen-Doody در سال 1984 تحقیقی را در مورد مهاجرت تکپار استایرن از درون ظروف بسته¬بندی پلی¬استایرنی به مواد غذایی درون آن¬ها انجام دادند. در این تحقیق میزان استایرن در دو نوع ظرف پلی¬استایرنی از گونه¬ غذایی آزمایش شده است: (1) ظرف ماست (2) ظرف پنیر خامه‌اي پر چرب (9%). مقادیر پلی¬استایرن باقی‌مانده نمونه¬ها در جدول 1 داده شده است.

جدول 1- غلظت¬های استایرن باقیمانده در ظرف¬های پلی¬استایرنی

]1[ نوع بسته¬بندی درصد استایرن باقی‌مانده

ظرف پنیر (1) 0.090

ظرف ماست (2) 0.091

ظرف پنیر (2) 0.078

ظرف ماست (2) 0.032

ظرف ماست (3) 0.110

مقادیر 1،2، و 3 بیانگر بسته¬بندی¬های تولید شده در زمان¬های مختلف است. موسسه‌ي غذا و داروي آمريكا (Food and Drug Administration) در سال 1977 میزان استایرن باقی‌مانده¬ی مجاز در بسته¬بندی¬های مواد غذایی از جنس پلی¬استایرن را برای مواد غذایی چرب %0.5 (برابر ppm5000) و برای غذاهای بر پایه¬ی آب %1 اعلام کرده است. بر این اساس مشخص است که مقادیر به دست آمده در جدول 1 بسیار کمتر از مقدار مجاز اعلام شده، می¬باشد. مهاجرت استایرن به میزان چربی غذای موجود در ظروف یا ظرف¬های پلی استایرنی نیز بستگی دارد، هر اندازه میزان چربی بیشتر باشد، میزان مهاجرت به درون غذا نیز بیشتر خواهد شد. در نتیجه غذاهای اصلی، سوپ یا نوشیدنی¬هایی که چربی بیشتری دارند، مقدار استایرن بیشتری را نسبت به آب از درون ظروف پلی استایرنی جذب می¬کنند]2[. هم‌چنین وجود ترکیباتی مانند الکل و اسید یا داغ بودن نوشیدنی یا ماده¬ی غذایی بر سرعت مهاجرت استایرن می¬افزاید. برای بررسی اثر دما روی مهاجرت استایرن آزمایش¬هایی طراحی شده است[ همان¬طور که از منحنی¬های نظري و تجربی مهاجرت به خوبی روشن است با افزایش دما، سرعت مهاجرت استایرن بیشتر می¬شود که دلیل آن برهمکنش ضعیف¬تر تکپار و بسپار و افزایش حلالیت استایرن است. از این نمودارها می¬توان نتیجه گرفت که گرم کردن ماده¬ی غذایی درون ظروف پلی-استایرنی و یا قرار دادن آن درون مایکروویو به دلیل افزایش احتمال مهاجرت استایرن، صحیح نیست. مقدار استایرن مهاجرت یافته پس از گذشت 16 هفته در دمای 15 و 35 درجه¬ی سانتی¬گراد برای ظرف پنیر بین 6-10×20 و 6-10×70 گرم و برای ظرف ماست بین 6-10×28 و 6-10×95 گرم است. با وجود رفتار مشابه در دو ظرف پلی‌استایرنی در برابر دما، اختلاف ساختار و ترکیب دو گونه¬ی پلی¬استایرن موجب بروز تفاوت در میزان مهاجرت استایرن شده است. به علاوه همان¬طور از شکل¬های 1 تا 3 مشخص است، منحنی¬های نظري مهاجرت استایرن بر منحنی¬های تجربی منطبق نیستند که موجب کمتر تخمین زدن مقدار استایرن موجود می‌شوند. دلیل این اختلاف به فرض در نظر گرفته شده در طی محاسبات نظري برمی¬گردد که مقدار ضریب نفوذ تکپار در بسپار و ضریب توزيع ماده¬ی مهاجرت‌کننده در سامانه¬ی بسپار- فاز تماسی، ثابت در نظر گرفته شده است. نتایج تحقیق¬های انجام شده در این مورد نشان می¬دهد که بر خلاف فرض انجام شده این دو ضریب ثابت نیستند. با کاهش غلظت اولیه¬ی تکپار استایرن به دلیل افزایش برهمکنش تکپار-بسپار در محل¬های فعال، از ضریب نفوذ کاسته و بر ضریب توزيع افزوده می¬شود. به علاوه تورم بسپار در مجاورت روغن و مواد چرب که موجب افزایش ضریب نفوذ می¬شود را نیز می¬توان دلیل محتمل دیگری برای اختلاف نمودارهای تجربی و نظري به شمار آورد.

نتیجه:

از تحقیق انجام شده می¬توان نتیجه گرفت که میزان استایرن باقیمانده در بسته¬بندی¬های پلی‌استایرنی کمتر از حد مجاز اعلام شده است و از این رو استفاده از بسته¬بندی¬هایی از جنس پلی¬استایرن در کاربردهای مواد غذایی خطری براي سلامت مصرف‌كنندگان در پی ندارد. در واقع به‌رغم مخالفت¬های موجود مبنی بر عدم استفاده از محصولات پلی¬استایرنی در کاربردهای غذایی، تاکنون هیچ دلیل علمی محکمی برای رد کردن استفاده از محصولات پلی¬استایرنی در کاربردهای مرتبط با مواد غذایی وجود ندارد و مبتني بر پژوهش‌هاي موجود به نظر می¬رسد مطالبی که در رد استفاده از ظروف‌ يك‌بار مصرف پلی¬استایرنی بیان می¬شود، غیرعلمی و بی¬اساس است.

واژه‌نامه

تكپار: monomer

بسپار: polymer

مهاجرت: migration

سميت: toxicity

تهيه‌كننده: مهندس مرضيه رياحي‌نژاد

منبع : مجله بسپار